Schooltrauma door langdurig aanpassen

Langdurig aanpassen aan de omgeving oorzaak van schooltrauma?

Binnen onze praktijk zien wij veel kinderen en jongeren waarbij er sprake is van trauma gerelateerd gedrag. Veelal uiten deze klachten zich in eerste instantie anders, bijvoorbeeld in concentratieproblemen, slecht slapen of een negatief zelfbeeld. Klachten hangen vaak samen met een langdurige blootstelling aan stress. Een schooltrauma door langdurig aanpassen kan hiervan de oorzaak zijn. Iets wat niet altijd aan de oppervlakte goed valt af te lezen, geregeld vanwege het sociaal wenselijk gedrag wat een kind bijvoorbeeld op school kan laten zien. Vaak kan de vinger hierdoor niet op de klachten worden gelegd en wordt de juiste hulp hierdoor geregeld pas (te) laat ingezet. 

Stress

Als mensen hebben we dagelijks te maken met (kleine) stressfactoren. Denk bijvoorbeeld aan het op tijd komen bij zwemles, maar ook het maken van een opdracht of toets. In een gezonde situatie kunnen we deze stressoren gemakkelijk aan. Zij bevinden zich in onze ‘Window of Tolerance’. In sommige situaties wordt de stress ons te veel en schieten we even buiten ons raampje. Geen probleem, zolang je maar weet hoe deze stress weer het hoofd te bieden en terug te keren naar onze ‘optimal arousal zone’. Wanneer deze stress echter langdurig aan blijft houden, wordt het steeds moeilijker om terug te keren in deze zone. Anderzijds komt het ook voor dat ons raampje kleiner kan worden wanneer er sprake is van langdurige stress. Hierdoor ontstaan er sneller klachten en kan je minder hebben.

Langdurige stress

Wanneer er sprake is van langdurige stress, lukt het ons lichaam niet meer om tot rust te komen. Ons limbisch systeem werkt hierdoor niet meer optimaal, waardoor de stresshormonen in ons lijf vrij spel hebben. Ons lichaam schakelt dan over op een overlevingsstand. Deze stand van overleven uit zich in het welbekende vechten, vluchten of bevriezen. Echter bestaat er nog een derde, relatief onbekende, reactie op stress; ‘fawn’ ofwel aanpassen. Een kind heeft zichzelf dan een overlevingsmechanisme aangeleerd, waarbij er voortdurend zorg gedragen wordt voor de emotionele behoeften van de ander. Hierdoor kan het kind (onbewust) de stress vanuit zijn eigen omgeving reduceren.

Trauma

Wanneer bijvoorbeeld hoogbegaafde, gevoelige of sensitieve kinderen constant bezig zijn met het zich aanpassen aan de behoeften van hun omgeving, heeft dit een diepgaand effect op hun ontwikkeling. Deze kinderen hebben vaak van nature scherp afgestelde ‘voelsprieten’, waardoor ze geneigd kunnen zijn snel te reageren op de behoeften van anderen. Soms nog voordat ze hun eigen behoeften erkennen.

Het langdurig vertonen van dit please-gedrag, waarbij kinderen zichzelf kunnen wegcijferen en hun eigen emoties onderdrukken, kan leiden tot een gevoel van zelfverwaarlozing. Kinderen raken dan in een patroon waarbij ze hun eigen behoeften negeren om anderen gelukkig te maken. Hierdoor kunnen ze op termijn soms zelfs het contact met hun eigen gevoelens en behoeften verliezen, waardoor ze kunnen vervreemden van zichzelf. Een langdurig gebrek aan erkenning van hun eigen behoeften en gevoel kan uiteindelijk leiden tot dissociatie, waarbij kinderen zich losgekoppeld voelen van zichzelf en hun omgeving.

Dit patroon van aanpassen en zelfverwaarlozing kan zelfs resulteren in wat we een ‘schooltrauma’ zouden noemen. Ofwel een schooltrauma door langdurig aanpassen. Als leraren of ouders niet in staat zijn om de specifieke behoeften van deze kinderen te herkennen en te vervullen, kunnen ze zich onbegrepen en ongezien gaan voelen. Dit kan ernstige gevolgen hebben voor hun emotionele welzijn en het vermogen om jezelf te kunnen ontwikkelen.

Gevolgen schooltrauma

Ook als de school en de leerkracht het beste met een kind voor hebben, kan het toch zo zijn dat een kind zich op school eenzaam voelt, zichzelf ziet als ‘anders dan alle anderen’, zichzelf buitengesloten voelt of ongelukkig is. Als zo’n situatie langer duurt, kan zich, ondanks alle goede bedoelingen een schooltrauma ontwikkelen. Dit kan ernstige gevolgen hebben voor het welzijn en de ontwikkeling:

 Emotionele problemen
Kinderen kunnen last hebben van angst, depressie, of andere emotionele problemen als gevolg van schooltrauma. Ze kunnen moeite hebben om zich te concentreren, angstig zijn om naar school te gaan, of zich terugtrekken uit sociale interacties.

 Gedragsproblemen
Schooltrauma kan leiden tot gedragsproblemen zoals agressie, opstandigheid, of terugtrekking. Kinderen kunnen problemen hebben met het naleven van regels of het omgaan met autoriteit.

 Leerachterstand
Wanneer een kind negatieve ervaringen op school heeft, kan dit hun prestaties beïnvloeden. Ze kunnen moeite krijgen om zich te concentreren, te leren, of positieve relaties op te bouwen.

 Sociale isolatie
Schooltrauma kan leiden tot sociale isolatie en problemen in de omgang met leeftijdsgenoten. Kinderen kunnen zich terugtrekken uit sociale activiteiten en relaties vermijden uit angst voor herhaling van traumatische ervaringen.

 Lange termijn
Onbehandeld schooltrauma kan langdurige gevolgen hebben op de lange termijn, zoals een lager zelfbeeld en een verhoogd risico op het ontwikkelen van geestelijke gezondheidsproblemen op latere leeftijd.

En hoe nu verder?

Belangrijk is in ieder geval om toe te werken naar herstel. Wat er nodig is om weer binnen je ‘Window of Tolerance’ te komen, is per kind heel verschillend. De aanpak van bovenstaande klachten is om deze reden dan ook vaak maatwerk. Belangrijk daarbij is dat de aanpak nooit gericht is op alleen het kind, maar juist op het gehele systeem. Dit gezien een goed steunnetwerk een krachtige beschermer is gebleken tegen traumatisering.

In aanpak wordt er dus gekeken naar aanpassingen binnen de thuissituatie, maar ook naar aanpassingen op school. Daarnaast is het belangrijk dat een kind weer in verbinding komt te staan met zijn eigen gevoelens en behoeften. Een manier om dit te bewerkstelligen is bijvoorbeeld middels het inzetten van psychomotorische therapie (lees hier meer over ons aanbod PMT). Dit zodat een kind de emotionele signalen van het lichaam weer leert herkennen en erkennen. Soms is er ook meer nodig om op korte termijn de scherpe randjes van het gedrag aan te pakken. Gerichte traumabehandelingen kunnen hiervoor uitkomst bieden (zie onze behandelmogelijkheden).

Voorkomen is beter dan genezen

Een schooltrauma door langdurig aanpassen? Een schooltrauma verhelpen of voorkomen, is makkelijker gezegd dan gedaan. Vaak is het nodig om out-of-the-box naar oplossingen te zoeken. Belangrijk is in ieder geval om het kind het gevoel te geven dat hij of zij erbij hoort en er toe doet. Deelgenoot blijven van een klassensysteem, soms zelfs vanuit huis, is daarbij wenselijk. Daarnaast is het ook belangrijk dat een school of leerkracht zich bewust is van zijn of haar handelen, waarbij rekening wordt gehouden met de onvoorziene reacties van een kind op je woorden en gedrag. Trauma’s ontstaan immers vaak niet bewust en hier komen veel emoties bij kijken, ook bij leerkrachten. Tot slot is het belangrijk om het onderwijs zo in te richten dat ieder kind onderwijs op zijn of haar niveau aangeboden krijgt. Dit om in ieder geval de mismatch op cognitief en didactisch vlak zoveel mogelijk te voorkomen.

Mocht je als ouder twijfelen of er bij jouw kind mogelijk sprake is van een schooltrauma?

Neem dan zo spoedig mogelijk contact op met Orthopedagoog Westland Delfland.

Voorkomen is immers beter dan genezen en samen kunnen we ervoor zorgen dat verdere uitval, achteruitgang of psychische klachten voorkomen kunnen worden.